Lưỡi rắn

Cây Lưỡi rắn thường được sử dụng trong y học cổ truyền để thanh nhiệt, giải độc, điều trị vết thương do rắn cắn hay cải thiện tình trạng sốt cao gây rối loạn thần kinh.

• Tên gọi khác: Cỏ lưỡi rắn, Xà thiệt có cuống, Đơn đòng, Vương thái tô, Cóc mẩn, Nọc sởi, Lưỡi rắn
• Tên tiếng Việt: Đơn đòng, Lưỡi rắn, Vương thái tô, An điền, Bạch hoa xà thiệt thảo
• Tên khoa học: Ophioglossum Petiolatum Hook
• Họ: Lưỡi Rắn – Ophioglossaceae

Mô tả dược liệu Lưỡi rắn

1. Đặc điểm sinh thái

Lưỡi rắn là cây cỏ, nhỏ, mọc hàng năm, thân hơi vuông, mềm, yếu, nhẵn, thường cao khoảng 10 – 25 cm. Thân cây thường có màu nâu nhạt, tròn ở gốc, thường phân thành rất nhiều cành. Thân rễ cây hình trị, thường có ít rễ và có củ.

Lá lưỡi rắn mọc đối, có hình hởi rộng hoặc hình mác hẹp, dài, màu xám nhạt. Độ dài lá khoảng 1.5 – 3.5 cm, rộng khoảng 1 – 2 mm, nhọn ở đầu, gần như không có cuống.

Cụm hoa mọc ở đơn độc hoặc thành từng đôi ở các kẽ lá, có màu trắng hoặc hồng nhạt. Đài hoa dài khoảng 2 mm, tràng hoa khoảng 2.5 mm. Hoa thường có bốn lá đài hình ngọn giáo nhọn xung quanh.

Quả Lưỡi rắn nang, có hình bán cầu, bầu hạ, đài quả hơi dẹt, đỉnh quả hơi phồng lên. Bên trong quả có hai ngăn hạt, chứa nhiều hạt nhỏ, hạt góc cạnh, màu nâu, trên mặt có nhiều gợn sóng mịn, nhỏ.

2. Bộ phận dùng

Toàn thân cây Lưỡi rắn được dùng làm thuốc. Đông y hay gọi là Bạch hoa xà thiệt thảo.

3. Phân bố

Lưỡi rắn mọc hoang ở nhiều địa phương trên nước ta. Cây thường phổ biến ở các khu rừng và đồng bằng từ Lào Cai (SaPa) đến Thừa Thiên Huế và Quảng Nam, Đà Nẵng.

Ngoài ra, cây còn được tìm thấy ở miền Nam Trung Quốc, một số nước châu Mỹ và châu Phi.

4. Thu hái – Sơ chế

Bạch hoa xà thiệt thảo có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, thông thường cây được thu hái vào mùa hạ, thu lúc cây có hoa.

Sau khi thu hái, màng về rửa sạch, phơi khô hoặc sao vàng, lưu trữ dùng dần.

5. Bảo quản dược liệu

Bảo quản Bạch hoa xà thiệt thảo ở nơi khô thoáng, tránh độ ẩm cao và nhiều côn trùng. Thỉnh thoảng có thể mang dược liệu ra phơi nắng để tránh ẩm mốc.

6. Thành phần hóa học

Theo một số nghiên cứu, cây Lưỡi rắn có chứa một số thành phần hóa học như:

• Scandosid
• Corymbosin
• Asperglavcid
• Asperulosid
• Stigmasterol
• Acid Geniposidic
• B – sitosterol
• C – sitosterol-o-glucose

Vị thuốc Lưỡi rắn

1. Tính vị

Vị đắng, ngọt, tính mát, hơi hàn (nhẹ).

2. Quy kinh

Bạch hoa xà thiệt thảo đi vào kinh vị, đại tràng, tiểu tràng.

3. Lưỡi rắn có tác dụng gì?

Lưỡi rắn thường được dùng để thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, hoạt huyết tán ứ, tiêu thũng, giảm đau.

Ở Trung Quốc, Bạch hoa xà thiệt thảo được sử dụng để điều trị viêm phổi ở trẻ em, trẻ bị kinh phong, sốt cao, đau dạ dày. Ngoài ra, có thể dùng kết hợp uống trong thoa ngoài để điều trị các vết rắn độc cắn, mụn nhọt, mề đay, sưng vú, lở loét da gây đau, gãy xương, té ngã tổn thương và ứ huyết sưng đau.

4. Tác dụng dược lý

Theo y học hiện đại:

Theo một số công trình nghiên cứu thuộc Đại học Y học Cổ truyền Phúc Kiến, Trung Quốc có biết, cây Lưỡi rắn có thể khống chế sự phát triển của ung thư đại tràng.

Theo y học cổ truyền:

Bạch hoa xà thiệt thảo có thể hỗ trợ tiêu viêm, trừ u bướu, ức chế sự phát triển của các khối u, thanh nhiệt, lợi niệu, tiêu thũng, hoạt huyết, tiêu ung tán kết.

5. Cách dùng – Liều lượng

Bạch hoa xà thiệt thảo có thể dùng uống trong và đắp ngoài. Liều lượng uống trong khoảng 160 g mỗi ngày, dùng ngoài không kể liều lượng.

Bài thuốc sử dụng cây Lưỡi rắn

1. Điều trị các khối u, ung nhọt, lở ngứa

Dùng 40 g Bạch hoa xà thiệt thảo (phơi khô), 50 g cây Xạ đen, 20 g Bách liên hoa (phơi khô) sắc với 1.5 lít nước, dùng uống trong ngày.

2. Điều trị bệnh vàng da, vàng da

Sử dụng Bạch hoa xà thiệt thảo 30g, Cam thảo 15g, Hạ thảo phơi khô 25g sắc với một lượng nước vừa đủ dùng uống trong ngày.

3. Chữa bệnh u phổi

Dùng Bạch hoa xà thiệt thảo 40g, Bạch mao căn (rễ cỏ tranh khô) 40g, Xạ đen 20g sắc với 1.5 lít nước, dùng uống với đường trong ngày.

4. Chữa rắn độc cắn sưng đau

Khi bị rắn cắn lập tức buộc garô để tránh nọc rắn lan ra hệ tuần hoàn. Sau đó dùng sợi tóc kéo căng ra, gạt qua gạt lại trên chỗ rắn để làm bật ống nọc ra khỏi cơ thể.

Sau đó dùng khoảng 100g Lưỡi rắn, rửa sạch, nhai nuốt lấy phần nước, phần bã dùng đắp lên vết rắn cắn. Sau 5 – 7 phút có thể cởi bỏ garô. Sau 2 – 3 giờ uống nước sắc Lưỡi rắn 1 lần.

5. Chữa trị sốt rét

Sử dụng Lưỡi rắn, Mã tiên thảo (cỏ roi ngựa), Thường sơn, mỗi vị 6g sắc thành thuốc, dùng uống khi còn nóng.

6. Chữa viêm thận cấp

Bạch hoa xà thiệt thảo, Xa tiền thảo, mỗi vị 15g, Chi tử 9g, Tô diệp 6g, Bạch mao căn 30g sắc thành thuốc, dùng uống.

7. Trị ho do viêm phổi hoặc nhiễm trùng phổi

Dùng Bạch hoa xà thiệt thảo tươi 40g, Trần bì 8g sắc uống trong ngày.

8. Điều trị viêm Amidan cấp tính

Bạch hoa xà thiệt thảo, Xa tiền thảo, mỗi vị 12g, sắc thành thuốc dùng uống.

Lưu ý khi dùng cây Lưỡi rắn

Phụ nữ mang thai kiêng kỵ sử dụng Bạch hòa xà thiệt thảo. Phụ nữ đang cho con bú tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.

Cây Lưỡi rắn là vị thuốc mọc hoang thường được ứng dụng để điều trị rắn cắn và sốt rét. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, người bệnh cần trao đổi với thầy thuốc để có liều lượng phù hợp.