Dền gai

Theo Đông y, dền gai có tính hơi lạnh, vị ngọt nhạt, có tác dụng trừ thấp, thanh nhiệt, thu liễm ngừng tả và lợi tiểu. Do đó, vị thuốc này thường dùng trị các bệnh về thận, phù thũng và làm thuốc điều kinh. Ngoài ra, thuốc được dùng dưới dạng đắp chữa viêm mụn nhọt hoặc làm bỏng.

+ Tên khác: Dền hoang, La rum giê la (Bana) và Phjăc hôm nam (Tày)

+ Tên khoa học: Amaranthus spinosus

+ Họ: Dền Amaranthaceae                   

I. Mô tả cây dền gai

+ Đặc điểm thực vật

Là loại cây thân thảo, có chiều cao trung bình từ 0,3 – 0,7 m. Cây không có lông nhưng phân thành nhiều cành. Lá mọc so le với hình thuôn dài, mặt trên có màu xanh dợt. Cuống lá dền gai dài, có cánh. Ở gốc cây có gai dài khoảng 3 – 15 mm. Hoa mọc thành sim và xếp sát nhau ở nách lá. Quả có dạng túi, hình trứng nhọn một đầu. Hạt có màu đen.

+ Phân bố

Dền hoang là loại cây mọc dại nên có thể tìm thấy ở khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam. Có thể tìm thấy cây ở các khu đất bỏ trống hoặc ven đường.

+ Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

• Bộ phận dùng: Toàn thân
• Thu hái: Quanh năm
• Chế biến: Có thể dùng tươi hoặc khô đều được. Đối với dạng khô, sau khi thu hoạch về đem rửa sạch, cắt ngắn và phơi khô
• Bảo quản: Nơi khô ráo

+ Thành phần hóa học

Cây và rễ rau dền hoang chứa lượng nitrat kali nhất định.

II. Vị thuốc

+ Tính vị

Tính hơi lạnh và vị ngọt nhạt

+ Tác dụng 

Theo Đông y, dền hoang có tác dụng lợi tiểu, thu liễm ngừng tả, thanh nhiệt và trừ thấp. Mỗi bộ phận của dược liệu này đều có tác dụng điều trị bệnh khác nhau. Cụ thể:

• Lá cây thường chữa bệnh thận, bệnh lỵ, lậu, phù thũng và dùng làm thuốc điều kinh. Bên cạnh đó cũng có thể sử dụng lá để chữa các bệnh lý về đường hô hấp như viêm họng, ho hoặc ho có đờm. 
• Rễ dùng chữa bệnh rong kinh, đau bụng và làm tiết sữa. Có thể kết hợp giữa rễ và lá sắc làm thuốc nhuận tràng cho trẻ. Đồng thời có thể dùng làm thuốc đắp chữa mụn nhọt và bỏng.
• Hạt dùng băng bó chỗ gãy chữa trật đả ứ huyết

III. Bài thuốc chữa bệnh từ dền gai theo kinh nghiệm dân gian

+ Chữa mụn nhọt chưa vỡ

Sử dụng một nắm rau dền gai đem rửa sạch, ngâm nước muối pha loãng để loại bỏ bớt ký sinh trùng. Sau đó, giã nát và đắp lên mụn nhọt 2 đến 3 tiếng. Mỗi ngày đắp 2 đến 3 lần để làm mụn nhọt vỡ nhanh

+ Điều trị ứ huyết hoặc trật đả

Dùng 10 gram cành và lá của cây dền gai đem rửa sạch và nấu nước uống. Uống liên tục hàng ngày, triệu chứng bệnh sẽ thuyên giảm đáng kể.

+ Trị ho có đờm

Chuẩn bị 50 gram thân và lá cây dền gai, 20 gram kim ngân hoa, 16 gram cam thảo đất và 20 gram lá bồng bồng. Tất cả các vị thuốc đem rửa sạch và cho vào ấm, thêm 500 ml nước vào sắc. Sau khi nước thuốc cạn còn 250 ml, chia thuốc thành 2 – 3 phần và uống trong ngày. Uống trong 5 ngày, bệnh sẽ khỏi.

Ngoài cách này ra, bệnh nhân có thể chữa ho đờm bằng cách dùng 50 gram rau dền gai sắc chung với 16 gram rễ dâu tằm, 16 gram húng chanh và 16 gram cam thảo đất. Cách sắc, liều uống và thời gian uống tương tự như trên.

+ Hỗ trợ chữa sỏi thận

Sử dụng rau dền gai đã được sao vàng sắc chung với 20 gram vỏ quả bí đao và rễ cỏ tranh, kim tiền thảo, đậu đen sao vàng, rễ thiên lý, mã đề, mỗi vị 12 gram. Tất cả vị thuốc được sắc chung với 500 ml nước cho đến khi cạn còn 250 ml, chia đều thuốc và uống trong ngày. Uống liên tục trong khoảng 10 ngày.

+ Điều trị viêm hoặc đau họng

Dùng 1 lượng lá và thân cây rau dền gai vừa đủ đem rửa sạch. Sau đó nhai chung với một ít muối và 1 – 3 lát gừng rồi từ từ nuốt nước. Mỗi ngày nên nhai 1 – 2 lần để làm dịu vòm họng, giảm ngứa rát.

+ Điều trị kinh nguyệt không đều

Chuẩn bị 15 gram dền gai và 20 gram bạc thau. Sau khi được rửa sạch cho hai vị thuốc vào ấm, thêm 450 ml nước và sắc cạn còn 200 ml. Thuốc được chia làm 2 và uống trong ngày. Dùng liên tục 10 ngày mới hiệu quả.

+ Chữa da nổi mẩn đỏ do tiếp xúc với rơm rạ

Sử dụng rau dền gai, rau sam và lá hẹ tươi, mỗi vị một lượng bằng nhau. Sau đó đem rửa sạch và giã nát rồi đắp lên chỗ nổi mẩn đỏ. Thực hiện đắp 2 – 3 lần, chỉ sau vài ngày triệu chứng ngứa và nổi mẩn đỏ trên da sẽ giảm dần.

+ Trị bỏng nhẹ

Sử dụng rau dền rửa sạch giã nát và đắp lên vết bỏng. Thực hiện thường xuyên 2 – 3 ngày giúp vết bỏng mau lành.

+ Trị khí hư và bạch đới

Chuẩn bị 20 gram rễ rau dền gai avf 16 gram lá bạc hà đem phơi khô và thái nhỏ. Sau đó cho vào ấm và sắc chung với 400 ml nước. Sau khi nước thuốc cạn còn 200 ml, lọc lấy thuốc và chia đều ra uống. Sử dụng 7 – 10 ngày.

IV. Lưu ý khi sử dụng dền gai điều trị bệnh

Khi sử dụng rau dền gai điều trị bệnh, bênh nhân cần chú ý:

• Dền hoang hay các loại rau dền thuộc họ dền đều có tính mát. Do đó, những người bị tiêu chảy mãn tính, phụ nữ có thai hư hàn hoặc người có cơ địa tính hàn không nên sử dụng loại rau này.
• Người bị gút, viêm khớp dạng thấp hoặc sỏi thận nên hạn chế sử dụng. Bởi rau dền gai có chứa nhiều acid oxalic có thể làm cơ thể khó hấp thu kẽm và canxi. Bên cạnh đó, chúng có thể làm tăng nguy cơ tạo sỏi oxalate khiến bệnh thêm trầm trọng.
• Không ăn dền hoang hoặc bất kỳ loại dền nào khác với thịt ba ba. Nguyên nhân là vì hai loại thực phẩm này kỵ nhau. Nếu sử dụng chung có thể gây độc.
• Không nên nấu rau dền quá lâu hoặc tránh nấu đi nấu lại nhiều lần vì hoạt chất nitat có trong dền hoang có thể phân hủy và biến đổi thành chất gây ung thư, không tốt đối với sức khỏe.

Dền gai là vị thuốc dân gian giúp hỗ trợ điều trị hiệu quả nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, để hạn chế nguy cơ rủi ro có thể xảy ra khi áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc chuyên môn trước khi dùng.