Cây muối

Cây muối là một loại dược liệu được áp dụng trong khá nhiều các bài thuốc y học cổ truyền. Đặc biệt phần ngũ bội tử – tức những nốt dài ở trên cuống lá và cành do ấu trùng của sâu Schlechtendalia chinensis có dược tính tương đối cao nên được sử dụng làm vị thuốc rất phổ biến.

• Tên gọi khác: Ngũ bội tử thụ, Diêm phu mộc…
• Tên khoa học: Rhus chinensis Mill.
• Họ: Đào lộn hột (Anacardiaceae).

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm thực vật

Cây muối là loại cây gỗ nhỏ có chiều cao ở vào khoảng 2 – 8m. Cành non sẽ có lông mềm màu hung phủ bên ngoài. Lá kép mọc so le, có hình lông chim lẻ, dài khoảng 25 – 40cm. Có từ 9 – 13 lá chét mỏng hình mũi mác, dài khoảng 8 – 10cm và rộng khoảng 4 – 6cm, đầu nhọn, gốc thuôn.

Mặt trên lá sỉn màu còn mặt dưới màu nhạt hơn, có gân nổi rõ, mép khía có răng, phần cuống lá có hình trụ. Lá của cây thường bị 1 loại côn trùng châm, đồng thời ấu trùng sâu khiến trên lá xuất hiện những bướu sần sùi, kích thước to nhỏ không đều.

Hoa nhỏ có màu trắng ngà, cụm hoa sẽ mọc ở kẽ lá gần ngọn thành chùy rộng và phân làm nhiều nhánh. Đài hợp có lông và tràng thì có cánh thuôn dài gấp 3 lần đài, phần nhị có chỉ nhị dài. Quả hạch có lông mềm, hình hơi tròn, màu vàng cam hay đỏ. Mùa hoa quả vào khoảng từ tháng 10 – 1.

2. Bộ phận dùng

Cả rễ lá quả của cây đều có thể được dùng làm vị thuốc. Tuy nhiên ngũ bội tử – tức những nốt dài ở trên cuống lá và cành do ấu trùng của sâu Schlechtendalia chinensis gây ra là được dùng phổ biến nhất.

3. Phân bố

Dược liệu này được tìm thấy khá nhiều ở các nước như Nhật Bản, Trung Quốc và Malaixia. Ở nước ta, cây muối mọc hoang nhiều trên các đồi cây bụi. Có thể gặp ở nhiều nơi trải dài từ miền Bắc đến tận các tỉnh Tây Nguyên như Gia Lai, Lâm Đồng…

4. Thu hái và sơ chế

Phần rễ của cây sẽ được thu hái quanh năm còn lá thì thường được thu hái vào mùa hạ thu. Hai bộ phận này có thể được sử dụng ở dạng tươi hay phơi khô đều được.

Hạt sẽ được lấy ở những quả già. Còn ngũ bội tử thì sẽ được thu hái vào mùa thu. Sau khi thu hái đem ngũ bội tử đi hấp nước sả trong khoảng 3 – 5 phút rồi phơi khô. Hoặc tốt nhất nên hơ nóng trên lửa để diệt sán rồi mới đen đi sấy hoặc phơi cho khô.

5. Bảo quản

Phần dược liệu đã được phơi khô cần bảo quản ở trong túi kín và để nơi thoáng mát để tránh ẩm mốc hay mối mọt.

6. Thành phần hóa học

Acid gallic và tanin là 2 thành phần chính có trong dược liệu cây muối. Phần ngũ bội tử cũng chứa hàm lượng lớn tanin. Ngoài ra dược liệu còn chứa các thành phần khác như:

• flavon
• ethvl galat
• phenol
• lipid
• acid tartric
• acid citric
• acid moronic,
• 6 pentadecylsalicylic
• betulenic

Vị thuốc cây muối

1. Tính vị

Phần ngũ bội tử có vị chát, hơi chua và tính bình. Còn phần rễ và lá thì lại có vị mặn và tính mát.

2. Quy kinh

Được quy vào các kinh: Thận, Phế, Đại trường…

3. Tác dụng dược lý

Theo y học hiện đại:

• Cây muối có tác dụng tốt trong việc chống siêu vi khuẩn bệnh herpes (HSV), đồng thời làm tăng tác dụng chống  HSV của in vivo và acyclovia in vitro. Ngoài ra còn có thể làm giảm tỷ lệ nhiễm HSV, mức độ nặng cùng tần số của thương tổn da tự phát. Cao cây muối còn có tác dụng điều trị chống HSV – 1, nhất là khi kết hợp với acyclovia.
• Thành phần acid moronic có trong dược liệu còn giúp chặn sự tăng sinh của virus ở não mạnh hơn ở da. Cao chiết nước nóng từ cây muối còn có khả năng ức chế sự nhân đôi của virus cự bào.
• Lượng acid gallic dồi dào trong cây mối còn có tác dụng ức chế nhiều loại vi khuẩn như Clostridium perfringens, c. paraputrificum, Escherichia coli, Bacieroides fragilis, Eubacterium limosum và Staphylococcus aureus. 
• Trong cao chiết từ thân cây muối, hoạt chất acid 6 – pentadecylsalicylic mang hoạt tính kháng thrombin, đồng thời kéo dài thời gian đông máu phụ thuộc vào liều ở trong thử nghiệm tương tác thrombin – fibrinogen.
• Cao ngũ bội tử và thành phần chính acid gallic khi uống có tác dụng dự phòng sự phát triển của tình trạng tổn thương gan cấp tính.

Theo y học cổ truyền:

• Công dụng: Liễm phế, làm săn, cầm máu, hạ đốt.
• Chủ trị: Chữa ho, tiêu chảy, lỵ ra máu, lỵ mạn tính, vàng da, thận hư yếu, chảy máu cam, ngộ độc, ra nhiều mồ hôi, nôn ra máu. Ngoài ra, khi sử dụng ở dạng thuốc đắp ngoài da còn giúp trị mụn nhọt hay lở loét.

4. Cách dùng – liều lượng

Tùy thuộc vào từng bài thuốc và mục đích sử dụng mà có thể dùng dược liệu cây muối bằng cách sắc lấy nước uống hay dùng đắp ngoài da. Liều lượng được khuyến cáo là khoảng từ 15 – 60g/ngày, có thể điều chỉnh khi kết hợp với các vị thuốc khác vào bài thuốc cụ thể.

Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu cây muối

Dưới đây là thông tin về những bài thuốc có sử dụng được liệu cây muối:

1. Bài thuốc chữa kiết lỵ ra máu lâu ngày

• Chuẩn bị: 40g ngũ bội tử, 20g phèn phi 5 đồng cân.
• Thực hiện: Các nguyên liệu trên đem tán thành bột rồi tiến hành viên với hồ. Mỗi lần dùng khoảng 2 – 8g với tần suất 2 – 3 lần/ngày và uống chung với nước cơm.

2. Bài thuốc trị ho lâu ngày, khạc ra máu

• Chuẩn bị: Phần cuống lá của cây muối với lượng tùy ý.
• Thực hiện: Dược liệu đêm đi sao sau đó tán thành bột. Mỗi lần uống đúng 4g cùng với nước chè sau bữa ăn. Sử dụng với tần suất 2 – 3 lần/ngày.

3. Bài thuốc trị đau răng, loét lợi

• Chuẩn bị: Ngũ bội tử lượng vừa đủ.
• Thực hiện: Đem tán nhỏ dược liệu rồi tiến hành xát trực tiếp vào chỗ đau nhức.

4. Bài thuốc chữa thủy thũng

• Chuẩn bị: 4 – 8g vỏ rễ cây muối.
• Thực hiện: Cho dược liệu vào ấm rồi đổ thêm 1 thăng nước vào sắc cùng trên lửa nhỏ. Ngưng sắc khi lượng nước rút chỉ còn phân nửa. Chia làm nhiều lần uống trong ngày với liều dùng đúng 1 thang/ngày.

5. Bài thuốc trị bệnh thận hư, thận ứ nước

• Chuẩn bị: 20g cây muối, 20g cây nổ, 20g cây mực, 20g cây quýt gai.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem cho vào ấm sắc chung với khoảng 800ml nước trên lửa nhỏ. Tắt bếp khi lượng thuốc còn 300ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày khi thuốc còn ấm nóng. Sử dụng với liều lượng 1 thang mỗi ngày.

6. Bài thuốc trị đau bụng, đi tiêu lỏng

• Chuẩn bị: Ngũ bội tử với lượng tùy ý.
• Thực hiện: Đem tán dược liệu thành bột mịn rồi cho thêm hồ vào để hoàn thành viên bằng hạt đậu xanh. Mỗi ngày uống khoảng 15 – 20 viên cùng với nước ấm pha bạc hà.

7. Bài thuốc chữa chứng trớ ở trẻ em

• Chuẩn bị: 3g ngũ bội tử cùng với 20g trích cam thảo.
• Thực hiện: Ngũ bội tử 1 nửa để sống còn 1 nửa đem nướng chín. Tán nhỏ tất cả dược liệu rồi trộn đều. Mỗi lần cho trẻ dùng đúng 2g chiêu với nước cháo hoặc nước cơm.

Cây muối mặc dù được cho là có công dụng trị bệnh rất tốt nhưng bạn cần thận trọng trước khi áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này. Bởi có một số bài thuốc vẫn chưa được kiểm chứng rõ ràng về tính hiệu quả. Tốt nhất nên tham khảo kỹ ý kiến thầy thuốc trước khi chữa bệnh bằng cây muối.