Thạch quyết minh

Thạch quyết minh là vỏ phơi khô của các loại bào ngư. Dược liệu này có vị mặn, tính bình, tác dụng minh mục, tiềm dương, thanh can và bình can. Với những đặc tính dược lý trên, thạch quyết minh được dùng để trị các chứng bệnh về mắt như viêm thần kinh thị giác, viêm kết mạc,…

• Tên gọi khác: Ốc khổng, Cửu khổng, Bào ngư, Cửu khổng hoa.
• Tên khoa học: Haliotis sp.
• Họ: Bào ngư (danh pháp khoa học: Haliotidae)

Thạch quyết minh là vỏ phơi khô của các loại bào ngư. Tên gọi này xuất phát do bề ngoài của dược liệu giống như đá và có tác dụng minh mục (làm sáng mắt).

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm

Bào ngư là động vật sinh sống ở vùng nước mặn, thuộc ngành nhuyễn thể. Bên ngoài được bao bọc bởi lớp vỏ cứng, dẹt và có nhiều lỗ nhỏ ở mép để không khí lưu thông. Lớp vỏ có màu nâu sẫm, nhám và có lớp óng ánh ở mặt trong (lớp xà cừ).

Chân bào ngư dính với phần thân và bám vào xung quanh mép vỏ. Khi bị bắt hoặc đe dọa, chân sẽ rút vào bên trong vỏ. Bên cạnh đó, chân bào ngư cũng bám chặt vào đá để tránh bị xô dịch do sóng biển. Thức ăn chính của loại thực vật này là rong rêu.

2. Bộ phận dùng

Thịt bào ngư được dùng để chế biến món ăn giúp bồi bổ sức khỏe. Còn vỏ được dùng để chế thành dược liệu, còn được gọi là thạch quyết minh.

3. Phân bố

Bào ngư sống chủ yếu ở những vùng ven biển có rạn đá ngầm và các vùng hải đảo. Loài động vật này chỉ ưa sống ở những nơi nước biển có độ mặn cao và sinh sống ở độ sâu từ 2.5 –  11m. Trên các rạn đá bào ngư sinh sống thường được phủ một lớp bùn mịn và có nhiều rêu đá.

Trước đây bào ngư được đánh bắt chủ yếu là sống tự nhiên nhưng hiện nay đã bắt đầu được nuôi trồng nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng.

4. Thu bắt – bào chế

Bào ngư được khai thác tại các đảo như Cát Bà, Cô Tô, chân núi Đèo Ngang và nhiều nhất ở Bạch Long Vĩ. Thời điểm thu hoạch thích hợp nhất là vào tháng 7 – 10 hằng năm.

Sau khi bắt về, đem rửa sạch rêu và đất cát, tiếp tục rửa lại bằng nước muối pha loãng. Sau đó cạy vỏ, phơi khô để dùng thuốc, còn thịt bào ngư phơi khô để chế biến món ăn bồi bổ sức khỏe.

Thường thì vỏ bào ngư sẽ được phơi khô rồi tán nhỏ và dùng dần. Tuy nhiên ở một số nơi, dược liệu thường được nung lên để dễ dàng tán nhỏ. Ngoài ra, một số nơi đem bào ngư mới bắt về rửa sạch và nấu cho chín. Sau đó bóc lấy vỏ và ruột. Vỏ đem rửa sạch muối và phơi khô.

5. Bảo quản

Nơi thoáng mát và khô ráo.

6. Thành phần hóa học

Thạch quyết minh chứa phần lớn là các vô cơ như muối canxi và canxi carbonat. Trong thịt bào ngư chứa 0.44% chất béo, 24.8 % protide và 73% nước.

Vị thuốc Thạch quyết minh

1. Tính vị

Vị mặn, tính bình.

2. Quy kinh

Quy vào kinh Phế và Can.

3. Tác dụng dược lý

– Theo Đông Y:

• Tác dụng: Thanh can, minh mục, tiềm dương và bình can.
• Chủ trị: Giảm thị lực do viêm thần kinh thị giác, viêm kết mạc cấp tính, can phong nội động gây đau đầu chóng mặt, hoa mắt, can dương vượng,…

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Dược liệu có tác dụng an thần và được ứng dụng để chữa chứng mất ngủ.
• Thạch quyết minh nung có tác dụng cầm máu, thu liễm, giảm đau và giảm chua.

4. Cách dùng – liều lượng

Thạch quyết minh được dùng ở dạng sắc và dạng bột. Nếu dùng ở dạng sắc nên dùng 15 – 30g/ ngày và 3 – 6g/ ngày nếu dùng dạng bột.

Các bài thuốc chữa bệnh từ Thạch quyết minh

1. Bài thuốc chữa chứng đau mắt ra ngoài bị chói

• Chuẩn bị: Cam thảo, cúc hoa và thạch quyết minh mỗi thứ 4g.
• Thực hiện: Đem các dược liệu sắc với 20m nước, để nguội và uống hằng ngày.

2. Bài thuốc chữa quáng gà và thong manh

• Chuẩn bị: Thủy phi và thạch quyết minh (cạo sạch vỏ đen rồi tán nhỏ), gan lợn hoặc gan dê 1 cái.
• Thực hiện: Cho thuốc bột vào gan và đun sôi cho chín. Dùng nước xông mắt, sau đó ăn gan và nước. Ngày dùng 1 lần cho đến khi khỏi.

3. Bài thuốc chữa hoa mắt chóng mặt do can dương thịnh

• Chuẩn bị: Bạch thược, kỷ tử và đương quy mỗi thứ 12g, thiên ma và câu đằng mỗi thứ 8g, hạ khô thảo 16g, cúc hoa 10g, thạch quyết minh 20g.
• Thực hiện: Đun sôi với 800ml nước, còn lại 200ml. Chắt lấy phần nước sắc, chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

4. Bài thuốc chữa chóng mặt, đau đầu và hoa mắt

• Chuẩn bị: Nữ trinh tử, bạch thược và ngưu tất mỗi thứ 12g, mẫu lệ và thạch quyết minh, sinh địa mỗi thứ 16g, cúc hoa 8g.
• Thực hiện: Đem sắc với 800ml nước, còn lại 200ml nước. Chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

5. Bài thuốc chữa chân tay co rút do phong thấp

• Chuẩn bị: Thạch quyết minh 60g.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn, sau đó chia thuốc là 10 phần bằng nhau. Mỗi ngày dùng từ 3 – 4 phần.

6. Bài thuốc trị can tạng tích nhiệt, mắt sưng đỏ và chảy nhiều nước

• Chuẩn bị: 5 chỉ mộc tặc, 0.5 lượng sơn chi tử, 0.5 lượng khương hoạt, 1 lượng thạch quyết minh (sao vàng), 0.5 lượng hạt muồng, 1 phân kinh giới (rửa sạch), 0.5 chỉ thanh tương tử (sao vàng) và 0.5 chỉ thược dược và 1 phân đại hoàng (nướng).
• Thực hiện: Đem các dược liệu nghiền nhỏ, chia thành nhiều lần uống và dùng với nước ấm.

7. Bài thuốc trị ngoại thương ra máu

• Chuẩn bị: 1 ít thạch quyết minh.
• Thực hiện: Tán thành bột mịn, sau đó rửa vết thương và rắc bột lên vết thương hở.

8. Bài thuốc trị tỏa hầu phong

• Chuẩn bị: Một ít thạch quyết minh.
• Thực hiện: Đem nung lửa với giấm 3 lần, sau đó nghiền nhỏ. Sau đó dùng lông ngỗng chấm thuốc và thoa vào cổ họng. Khi dùng bài thuốc này sẽ nôn ói ra đờm.

9. Bài thuốc trị mắt bị màng che gây giảm thị lực

• Chuẩn bị: 2 lượng kinh giới tuệ, 2 lượng tật lê tử (sao vàng, bỏ gai), 1 lượng thạch quyết minh (nung lửa), 1 lượng lá bạc hà, 0.5 lượng nhân sâm (chích mật).
• Thực hiện: Đem các dược liệu để trên đất cho ra hỏa độc, sau đó nghiền nát thuốc và dùng một ít thuốc bột uống sau khi ăn.

10. Bài thuốc điều trị mắt sinh đính ế

• Chuẩn bị: 0.5 lượng ô tặc ngư, 3 phân trân châu bột, 3 phân hổ phách, 3 phân thạch quyết minh (nghiền nhỏ), 1 chỉ long não.
• Thực hiện: Đem các vị thuốc nghiền nhỏ, sau đó bảo quản trong lọ thủy tinh. Khi dùng lấy một lượng thuốc bột vừa đủ uống cùng với nước ấm. Sử dụng 3 lần/ ngày liên tục trong 3 – 5 ngày.

Dùng dược liệu thạch quyết minh cần lưu ý điều gì?

• Người không thuộc chứng thực nhiệt và tỳ vị hư hàn không nên dùng.
• Thạch quyết minh và mẫu lệ (vỏ con hàu) có hình dạng khá giống nhau. Tuy nhiên nếu quan sát kỹ, bạn sẽ nhân thấy mẫu lệ không có các lỗ nhỏ bên ngoài như vỏ bào ngư.
• Thạch quyết minh khác thảo quyết minh (hạt muồng).

Bài viết đã tổng hợp những thông tin khái quát về dược liệu thạch quyết minh. Trước khi dùng dược liệu này để chữa trị, bạn nên tham vấn y khoa để kiểm soát các rủi ro và tác dụng không mong muốn.