Rau đắng biển

Rau đắng biển đã được các nhà khoa học nghiên cứu và ứng dụng vào thực tế nhằm giúp bảo vệ và cải thiện sức khỏe con người. Với đặc tính chống oxy hóa, thảo dược này có tác dụng làm giảm căng thẳng, tăng khả năng nhận thức và hỗ trợ điều trị các triệu chứng của bệnh trầm cảm.

+ Tên khác: Sam trắng, cây ruột gà và sam đắng

+ Tên khoa học: Bacopa monnieri

+ Họ: Mã đề Plantaginaceae

I. Mô tả rau đắng biển

1. Đặc điểm thực vật

Rau đắng biển là loại cây thảo sống lâu năm, mọc dài trên mặt đất với chiều dài từ 10 – 20 cm. Lá mọng nước, hình trái xoan và không có cuống. Hoa có 5 cánh, màu trắng. Quả nang hình trứng, nhẵn và có chứa nhiều hạt nhỏ.

2. Phân bố

Sam trắng tập trung nhiều ở Nam Trung Quốc, Trung và Nam Mỹ, các nước Đông Nam Á như Ấn Độ, Malaysia, Napal. Ở Việt Nam, có thể tìm thấy nguyên liệu này ở khắp mọi nơi, bao gồm vùng trung du và đồng bằng từ Bắc vào Nam. Các tỉnh có nhiều rau đắng biển như:

• Bình Định
• Quảng Nam
• Khánh Hòa
• Cần Thơ
• Đồng Tháp
• Ninh Thuận
• Bình Thuận
• Ninh Bình
• Huế
• Hải Phòng
• Hà Nội
• TP. HCM
• Vĩnh Long
• Đồng Nai

3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

• Bộ phận dùng: Toàn thân
• Thu hái: Quanh năm
• Chế biến: Rau đắng biển sau khi thua hái xong sẽ được rửa sạch và phơi khô
• Bảo quản: Nhiệt độ phòng

4. Thành phần hóa học

Rau đắng biển có chứa các thành phần như:

• Herpestin
• Brahmin
• Sterol
• β2-oxalat
• β1-oxalat
• Bacoside A
• Bacoside B
• β3-chloroplatinate
• β-sitosterol
• Stigmastarol
• D-Mannitol
• Axit Betulic

II. Vị thuốc rau đắng biển

1. Tính vị

Tính mát, vị đắng

2. Qui kinh

Qui kinh Tâm, Thần Kinh, Tỳ và Can

3. Tác dụng dược lý

Sam trắng có những tác dụng dược lý sau:

• Tác dụng trên đường hô hấp: Sam trắng nếu sử dụng với liều nhỏ có thể gây kích thích hô hấp
• Tác dụng trên huyết áp: Một số nghiên cứu về rau đắng biển cho thấy, hàm lượng Alkaloid brahmin chiết xuất từ dược liệu này có tác dụng làm hạ huyết áp. Tuy nhiên, chỉ nên sử dụng với liều 0.5 mg/kg, bởi sử dụng liều nhỏ hơn có thể gây kích thích cơ tim và gây tăng huyết áp nhẹ
• Hỗ trợ sửa chữa tế bào thần kinh: Hoạt chất Bacoside B và Bacoside A có trong thảo dược này có tác dụng tăng cường hoạt động của Kinase, giúp phục hồi hoạt động của Synaptic, đồng thời tăng dẫn truyền xung thần kinh
• Phòng ngừa ung thư: Tiêm bắp chiết xuất từ rau đắng biển vào chuột cống trắng cho thấy các thành phần hóa học trong thảo dược này có khả năng ức chế và ngăn chặn tế bào ung thư Walker carcinosarcoma 256 hình thành và phát triển
• Cải thiện căng thẳng và an thần: Bacoside A trong sam trắng có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương, đồng thời giúp giảm tình trạng lo lắng, căng thẳng. Hoạt chất này có công dụng tương đương thuốc lorazepam và benzodiazepam
• Tính chống oxy hóa: Các thử nghiệm trên não chuột cho thấy sam trắng có chứa hoạt tính chống oxy hóa. Các hoạt tính này có tác dụng mạnh hơn so với Deprenyl. Chúng có thể tác động trên toàn não bộ còn Deprenyl lại bị giới hạn

Ngoài những dược tính có lợi, rau đắng biển cũng chứa độc tính cao. Các thành phần có thể có thể giết chết 1 con ếch trong vòng 10 phút chỉ với 5 mg/kg. Ở liều dùng 25 mg/kg có thể giết chết chuột cống trong vòng 24 tiếng.

4. Tác dụng

Rau đắng biển từ lâu đã được các nhà Y học cổ truyền Ấn Độ sử dụng nhằm các mục đích chính sau:

• Giúp cải thiện tình trạng lo lắng do căng thẳng trong công việc hoặc học hành
• Hỗ trợ điều trị bệnh mất trí nhớ tạm thời ở người già (Bệnh Alzheimer)
• Tăng khả năng tập trung và nhận thức
• Chữa động kinh hoặc co giật
• Giúp cải thiện trí nhớ
• Điều trị hội chứng ruột kích thích 
• Trị dị ứng
• Điều trị bệnh tâm thần
• Dùng làm thuốc gây mê
• Cải thiện bệnh rối loạn tăng động giảm chú ý
• Điều trị bệnh hen suyễn và giúp tim khỏe mạnh

Ngoài những công dụng này, rau đắng biển còn dùng để cải thiện triệu chứng đau nhức xương khớp, hỗ trợ chữa khàn tiếng và các vấn đề về sinh lý, chức năng tình dục ở cả nam và nữ.

5. Cách dùng và liều lượng

Rau đắng biển được dùng điều trị bệnh bằng nhiều cách khác nhau. Tùy thuộc vào cách dùng mà liều lượng sử dụng khác nhau. Cụ thể:

• Đối với thuốc sắc: 6 – 12 gram mỗi ngày
• Trà: 1 – 2 muỗng cà phê bột rau đắng biển
• Ngâm rượu: Dùng 1 – 2 muỗng siro rau đắng biển ngâm với 1 – 2 muỗng cà phê rượu và uống
• Dùng ngoài da: Không kể liều lượng, có thể dùng ít hoặc nhiều theo ý muốn
• Dịch chiết: Đối với dịch chiết tiêu chuẩn hóa có chứa 20 – 50% hàm lượng chất Bacosides mỗi ngày dùng 2 lần. Mỗi lần uống 150 mg

6.  Tác dụng phụ của rau đắng biển

Thảo dược có thể gây tác dụng phụ không mong muốn như:

• Khô miệng
• Tiêu chảy
• Vận động ruột
• Buồn nôn hoặc nôn
• Cơ thể cảm thấy mệt mỏi
• Buồn ngủ
• Co thắt dạ dày

Ngoài các tác dụng phụ này, sam trắng có thể gây dị ứng khi tiếp xúc với da. Tùy thuộc cơ địa của mỗi người mà phản ứng phụ xảy ra có thể khác nhau. Vì thế, sau khi dùng dược liệu này điều trị bệnh, nếu thấy bất kỳ triệu chứng bất thường, bạn nên liên lạc với bác sĩ để kiểm tra.

III. Bài thuốc chữa bệnh từ rau đắng biển theo kinh nghiệm dân gian

1.  Điều trị rôm sảy cho trẻ nhỏ

Sử dụng 1 – 2 nắm lá rau đắng biển rửa sạch và nấu nước. Dùng nước này pha loãng và tắm cho bé. Còn phần bã nên làm nát và chà xát lên vùng da xuất hiện rôm sảy. Thực hiện 2 –  3 lần mỗi tuần giúp làm giảm nhanh các nốt rôm sảy và ngứa ngáy trên da.

2. Chữa đau lưng, bong gân và sưng khớp

Hái một nắm lá rau đắng biển bao gồm cả lá và rễ. Sau đó, rửa sạch, để ráo và hơ trên ngọn lửa nóng. Mục đích của việc làm này để nguyên liệu này héo mềm vì khi tươi chúng giòn và rất dễ gãy. Tiếp đó, dùng chày hoặc cây gỗ đập cho rau dập chảy nước. Cuối cùng đắp lá rau đắng biển đã qua sơ chế lên vùng khớp bị đau và băng lại bằng vải. Sau khi băng một thời gian, nếu thấy phần bã khô thì tháo bỏ và đắp lại phần lá khác. 

Với cách làm này, các bạn nên thực hiện thường xuyên mỗi ngày để có hiệu quả tốt nhất. Ngoài cách điều trị từ bên ngoài, bạn cũng có thể sắc nước rau đắng uống để hỗ trợ giảm đau từ trong.

IV. Món ăn chữa bệnh từ rau đắng biển

Ngoài các bài thuốc đắp hoặc thuốc uống, bạn cũng có thể dùng rau đắng biển chế biến thành món ăn hàng ngày giúp bồ bổ, hỗ trợ dự phòng và điều trị bệnh.

1. Cháo rau đắng biển nấu với cá quả

• Chuẩn bị: 50 gram gạo nếp, 100 gram gạo tẻ, 1 con cá quả có cân nặng từ 700 gram đến 1 kg, 100 gram rau đắng biển và 200 gram nấm rơm.
• Cách làm: Cá quả sau khi loại bỏ nội tạng và vảy, rửa sạch rồi luộc chín. Sau đó, lọc thịt, bỏ xương và ướp gia vị để ngấm. Rau đắng được rửa sạch và thái nhỏ. Gạo đem rang sơ rồi cho vào nước luộc cá tiếp tục nấu thành cháo. Trong quá trình nấu, cho nấm rơm và cá vào đun sôi khoảng 5 phút thì tắt bếp. Khi ăn múc cháo ra bát và thêm rau đắng vào.

2. Canh rau đắng biển và khoai

• Nguyên liệu cần có: 100 gram rau đắng biển, 100 gram thịt nạc băm, 150 gram khoai mỡ và 150 gram khoai lang.
• Cách làm đơn giản: Khoai mỡ và khoai lang đem gọt bỏ vỏ, rửa sạch và thái miếng nhỏ vừa ăn. Thịt ướp gia vị vừa ăn. Sau khi nước sôi cho thịt băm, khoai mỡ và khoai lang vào và tiếp tục đun sôi cho đến khi chín. Múc canh ra bát và thêm rau mùi hoặc mùi tàu vào để tăng tính hấp dẫn và kích thích vị giác.

V. Một số lưu ý khi sử dụng rau đắng biển

Theo các chuyên gia, rau đắng biển thường không gây tác dụng phụ nào đối với sức khỏe nếu bạn dùng đúng liều lượng được khuyến cáo. Bên cạnh đó, trong quá trình dùng thảo dược này trị liệu, bạn cũng nên thận trọng.

• Không sử dụng dược liệu này cho trẻ em dưới 5 tuổi
• Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú nên cân nhắc kỹ trước khi dùng. Tốt nhất chỉ nên sử dụng rau đắng biển khi có sự chỉ định từ bác sĩ. Bởi theo một số nghiên cứu trên chuột cho thấy, các hoạt chất chứa trong vị thuốc này có thể làm tăng nguy cơ sẩy thai hoặc xuất huyết
• Thảo dược có thể gây tương tác với một số loại thuốc chống đông máu. Do đó, người đang chuẩn bị phẫu thuật hoặc nhổ răng không nên sử dụng
• Không sử dụng rau đắng biển chung với thuốc chống trầm cảm sertralin và các loạn thuốc chẹn canxi hoặc thuốc chữa bệnh tuyến giáp

VI. Những đối tượng không nên sử dụng rau đắng biển

Những trường hợp sau đây không nên sử dụng sam trắng điều trị bệnh. Bởi các hoạt chất chứa trong nguyên liệu tự nhiên này có thể là tác nhân khiến bệnh thêm trầm trọng.

• Người bị bệnh đái tháo đường
• Bệnh nhân bị tim
• Người bị tắc nghẽn đường tiêu hóa hoặc viêm loét dạ dày
• Bệnh nhân mắc các bệnh lý liên quan đến phổi như khí phế thũng hoặc hen suyễn
• Người bị rối loạn tuyến giáp hoặc tắc nghẽn đường tiết niệu

Không chỉ giúp tăng cường trí nhớ và cải thiện lưu thông máu, rau đắng biển còn có tác dụng chống mệt mỏi và giảm căng thẳng hiệu quả. Tuy nhiên, thảo dược này có chứa độc tính, nếu sử dụng quá liều có thể gây tác động tiêu cực đến sức khỏe. Vì thế, khi sử dụng rau đắng trong điều trị bệnh hoặc chế biến món ăn, các bạn nên chú ý đến liều lượng.