Bách thảo sương

Bách thảo sương là lớp muội đen bám dưới đít nồi chảo do rơm rạ đốt chảy thành khói bám vào tạo thành. Đây là dược liệu được y học cổ truyền sử dụng trong điều trị các bệnh lý như chảy máy cam, kiết lỵ, động thai, thổ huyết… Liều dùng 6 – 12g mỗi ngày.

• Tên gọi khác: Nhọ nồi, táo muội, lọ nghẹ, ngạch thương mặc, táo đột mặc, muội nồi, táo ngạch mặc
• Tên gọi trong khoa học: Pulvis fumicarbonisatus.

Mô tả về bách thảo sương

Bách thảo sương là gì?

Bách thảo sương là phần muội có màu đen đóng lớp dưới đáy xoong nồi, chảo. Muội này được tạo thành khi sử dụng rơm rạ hay các loại cây cỏ nhóm lửa nấu ăn trong thời gian dài mà tạo thành.

Theo giải thích từ y học cổ truyền, nhọ nồi được tạo thành từ trăm thứ cây (Bách thảo) đốt cháy thành khói dính nơi đít nồi. Khi tán thành bột mịn, muội nồi nhỏ nhẹ như sương nên mới được đặt tên là bách thảo sương.

Phân bố

Ở nước ra nguồn cung cấp bách thảo sương hiện nay chủ yếu đến từ các vùng nông thôn trồng lúa, có sử dụng rơm rạ hay cây cỏ để nếu thức ăn. 

Thu hoạch dược liệu

Bách thảo sương được lấy từ đít nồi hay đít chảo được sử dụng để nấu nướng thức ăn. Trong đó, phần muội nồi được cạo từ đít của nồi đất nấu cơm là có giá trị dược liệu tốt nhất.

Cách bào chế bách thảo sương

– Theo y học cổ truyền Việt Nam:

Cạo phần muội nồi không bị lẫn tạp chất, đen nhánh. Cho vào cối tán nhỏ rồi rây lấy bột mịn

– Theo y học cổ truyền Trung Quốc:

Muội nồi thu được đem sàng 1 – 2 lần để loại bỏ hết tạp chất. Sau đó đem thủy phi hoặc kết hợp cùng các dược liệu khác tán bột làm hoàn.

Bảo quản dược liệu

Bách thảo sương rất dễ bảo quản. Chỉ cần cho vào một cái hũ, đậy kín nắp lại và để nơi khô ráo sẽ không lo ngại bị ẩm mốc hay hư hỏng.

Thành phần hóa học của bách thảo sương

Phân tích thành phần của dược liệu thu được thành phần chủ yếu là cacbon ( than bột )

Vị thuốc bách thảo sương

Tính vị

• Tính ôn
• Vị cay

Quy kinh

Bách thảo sương có khả năng đi vào 2 kinh gồm: Kinh Tâm và kinh Phế

Tác dụng dược lý của bách thảo sương

Đông y ghi nhận, bách thảo sương là dược liệu có tính năng giải độc, sát khuẩn, chống viêm, cầm máu tốt. Chính vì vậy, dược liệu này thường được chủ trị cho các trường hợp mắc những bệnh lý sau:

• Chảy máu cam
• Ho ra máu
• Nôi ói ra máu do sử dụng nhiều thức uống có cồn
• Rong kinh
• Băng huyết
• Phụ nữ bị ra máu do động thai
• Chảy máu ngoài viết thương
• Bệnh kiết lỵ, tả lỵ
• Chảy máu chân răng
• Rụng tóc
• Hói đầu
• Lở loét da đầu

Dược liệu này hiện mới chỉ được sử dụng trong phạm vi của Đông y, chưa được y học hiện đại nghiên cứu.

Liều lượng

Liều dùng bách thảo sương mỗi ngày là 6 – 12g. Thầy thuốc sẽ cần nhắc chỉ định liều lượng cho phù hợp với mục đích điều trị, đối tượng bệnh nhân và tình trạng bệnh.

Cách sử dụng bách thảo sương

• Uống trong: Làm hoàn hoặc sắc uống bằng cách gói dược liệu trong một cái túi thả vào nồi thuốc sắc.
• Đắp ngoài cho các trường hợp bị tổn thương ngoài da.

Độc tính

Chưa được nghiên cứu

Bài thuốc chữa bệnh sử dụng bách thảo sương

1. Điều trị bệnh bạch đới ở phụ nữ

Bạch đới là bệnh thường gặp ở phụ nữ. Căn bệnh này có các biểu hiện như ra nhiều khí hư, huyết trắng, cơ thể gầy yếu, mệt mỏi, ăn uống kém, tiêu phân lỏng, đau lưng mỏi gối. Trường hợp này sử dụng bách thảo sương theo Vĩnh Loại Kiềm Phương như sau:

• Chuẩn bị: 30g nhọ nồi, gan lợn
• Nhọ nồi tán bột cất đi dùng dần
• Hàng ngày lấy 9g bột dược liệu gói vào một miếng gan lợn
• Nướng chín rồi ăn chung với 1 ly nhỏ rượu nóng.

2. Chữa chảy máu chân răng bằng bạch thảo sương 

Theo Tập Giản Phương:

• Dùng một ít bột dược liệu bôi trực tiếp vào khu vực chân răng bị chảy máu
• Thực hiện mỗi ngày 1 – 2 lần kết hợp vệ sinh răng miệng sạch sẽ hàng ngày và điều trị nhiễm trùng chân răng nếu có để tình trạng chảy máu không còn tái diễn.

3. Điều trị bệnh rụng tóc, hói đầu, da đầu lở loét

Theo sách Tiện Giản Phương:

•  Lấy bột bách thảo sương ( lượng nhiều hay ít tùy thuộc vào diện tích da bị ảnh hưởng) trộn đều với mỡ heo.
• Thoa một lớp mỏng vào khu vực bị rụng tóc, hói đầu hoặc nơi bị lở loét.

4. Điều trị bệnh rong kinh ở phụ nữ

Theo Kinh Nghiệm Phương:

• Chuẩn bị thang thuốc gồm 6g bạch thảo sương, mật chó và rượu đương quy
• Trộn dược liệu với một ít một chó. Chia làm 2 phần đều nhau dùng hết trong ngày.
• Uống thuốc bằng rượu đương quy

5. Điều trị bệnh lỵ ở trẻ nhỏ do tích trệ

Theo Toàn Ấu Tâm Giám, trẻ em bị bệnh lỵ do tích trệ có thể dùng bài thuốc trú xa hoàn như sau:

• Chuẩn bị: 2 chỉ bách thảo sương, 1 chỉ ba đậu
• Ba đậu đem nướng, ép bỏ dầu, tán bột chung với bách thảo sương
• Lấy miến làm hồ trộn chung với bột thuốc làm thành viên hoàn cỡ hạt đậu xanh
• Mỗi lần uống từ 3- 5 viên. Trường hợp bị xích lỵ thì uống thuốc chung với cam thảo, bệnh nhân bạch lỵ dùng nước cơm uống thuốc, còn những người đi lỵ trắng hồng uống thuốc bằng nước sắc gừng tươi.

6. Điều trị thai chết lưu hoặc ra máu do động thai

Theo Bút Phong Tạp Hứng, bà bầu có biểu hiện bị động thai ra máu hoặc thai chết lưu trong bụng mẹ dùng bách thảo sương phối hợp cùng một số dược liệu khác làm thuốc điều trị. Bài thuốc này như sau:

• Sử dụng thang thuốc gồm các thành phần: 6g bách thảo sương, 3g táo tâm thổ ( phục can long ), 3g tông lư hôi. 
• Tất cả tán bột, đựng trong hũ có nắp đậy kín, để nơi khô ráo
• Mỗi ngày lấy 3 – 6g bột thuốc uống với nước đun sôi để nguội hoặc dùng rượu pha chung với nước tiểu trẻ em để uống.

7. Điều trị chứng chảy máu cam không cầm

• Chuẩn bị một ít bột bách thảo sương
• Cho dược liệu vào một mẩu giấy nhỏ, đưa lại gần mũi
• Thổi nhẹ để bột dược liệu bay vào trong lỗ mũi đang bị chảy máu cam sẽ giúp cầm máu nhanh.

8. Chữa ra máu

Theo Thiệu Chân Nhân Kinh Nghiệm Phương:

• Dùng 15g bột bách thảo sương đem trộn chung với nước cơm
• Bỏ thuốc ra ngoài trời phơi sương sớm
• Hằng ngày lấy uống khi bụng đang đói

9. Điều trị rong kinh, rối loạn kinh nguyệt hoặc trường hợp muốn thai nhỏ cho dễ đẻ

Theo Đỗ Nhâm Phương:

• Dùng bách thảo sương và chỉ hương liều lượng bằng nhau
• Tất cả tán thành bột, bảo quản trong hũ kín tránh để ẩm mốc
• Mỗi ngày 2 lần, lấy 6g uống chung với nước tiểu trẻ em giúp chữa rối loạn kinh nguyệt, rong kinh ở phụ nữ.

10. Điều trị bệnh lở mũi có mùi hôi tanh

Theo Tam Nhân Phương

• Dùng bách thảo sương uống bằng nước lạnh
• Liều lượng mỗi ngày là 6g

11. Điều trị bệnh lỵ ở giai đoạn đầu

Theo Tiềm Giang Phương, áp dụng bài thuốc Thiết Loát Hoàn:

• Thành phần thuốc gồm có: 9g bách thảo sương, 2,1g củ chóc ( bán hạ ), 3g kim mặc, 14 quả ba đậu, 9g hoàng lan, dầu vừng nguyên chất
•  Ba đậu rửa sạch, nghiền ép bỏ dầu
• Các vị bách thảo sương, kim mặc, củ chóc tán bột trộn chung với ba đậu, hoàng lan và dầu vừng lượng vừa đủ.
• Vo thuốc thành nhiều viên hoàn kích thước cỡ hạt đậu xanh cho đến khi hết
• Để điều trị bệnh lỵ mức độ nhẹ, mỗi ngày uống 3 – 5 viên. Dùng nước sắc từ gừng để uống.

12. Điều trị bệnh lỵ chảy máu mũi kèm nhiệt

Theo Thánh Huệ Phương: 

• Kết hợp 30g bách thảo sương với 30g vương liên
• Cả hai đem tán bột, trộn chung với nhau cho đều
• Mỗi ngày 2 lần lấy 6g hỗn hợp bột thuốc uống chung với một ít rượu

13. Điều trị chứng điếu thử

Điếu thử là chứng bệnh gây chảy nước vàng ở tay chân, khu vực tổn thương có thể nổi lấm tấm như hạt gạo. Áp dụng bài thuốc theo Ngoại Đài Bí Yếu:

• Dùng một ít bột bách thảo sương đem đun sôi với 3 bát nước
• Dùng nước này để rửa vùng da bị ảnh hưởng mỗi ngày từ 3 – 4 lần.

 14. Điều trị cho các trường hợp cảm giác bị cây đè khi ngủ, đôi khi bị bất tỉnh đột ngột

Theo Thiên Kim Phương:

• Chuẩn bị bách thảo sương tán thành bột thật mịn 
• Mỗi ngày dùng 6g dược liệu hãm với nước uống. Kết hợp lấy một ít bột thuốc thổi vào trong lỗ mũi.

15. Điều trị cho người gặp khó khăn khi ăn uống hoặc sắp chết do nghẹt nơi cuống họng

Sách Phổ Tế Phương có chia sẻ bài thuốc Bách Linh Hoàn để khắc phục cho các trường hợp này. Cách bào chế và dùng thuốc theo hướng dẫn dưới đây:

• Dùng bách thảo sương tán bột mịn
• Trộn chung với lượng mật ong vừa đủ, nhào thành một khối bột khô sao cho không bị dính tay lá được.
• Chia bột thành nhiều phần nhỏ, vo viên hoàn kích thước cỡ hạt súng
• Mỗi lần uống 1 viên với nước mới múc lên

16. Điều trị chứng tay chân lạnh, ngất xỉu

Sách Thiên Kim Phương có ghi chép lại bài thuốc khắc phục các chứng bệnh này như sau:

• Pha 6g bột bách thảo sương với nước đun sôi để nguội uống
• Song song đó châm cứu vào các huyệt đạo Bá hội, Đại đôn để tăng công hiệu của thuốc.

17. Điều trị bệnh ho ra máu, nôn ói ra máu do lạm dụng bia rượu

Theo Lưu Trường Xuân Kinh Nghiệm Phương, bệnh nhân bị thổ huyết có biểu hiện ói máu sau khi uống nhiều bia rượu hoặc người bị ho ra máu có thể dùng bách thảo sương để chữa trị theo một trong hai cách dưới đây:

• Cách 1: Lấy 6g bột bách thảo sương uống chung với 1 ly nước gạo nếp. Sử dụng đều đặn mỗi ngày 1 lần cho đến khi không còn bị thổ huyết.
• Cách 2: Dùng 15g bách thảo sương kết hợp với 90g hoa hòe dạng khô. Hoa hòe tán bột mịn, trộn chung với bách thảo sương cho đều, cất vào trong hũ kín. Mỗi ngày lấy 6g bột thuốc uống cùng nước sắc từ rễ tranh. 

18. Điều trị lở loét trên da đầu

Theo Chúng Loại Bản Thảo:

• Kết hợp bột bách thảo sương với thủy ngân phấn ( khinh phấn ) và dầu mè
• Trộn cả 3 với nhau tạo thành hỗn hợp hơi sền sệt
• Làm sạch da đầu bằng nước giấm pha loãng rồi lấy thuốc vừa chế bôi lên vùng da đầu bị lở loét.

Lưu ý khi dùng bách thảo sương chữa bệnh

Khi sử dụng dược liệu này với bất cứ mục đích nào, người bệnh cũng cần lưu ý:

• Hiệu quả cũng như mức độ an toàn của bách thảo sương chưa được chứng minh qua nghiên cứu hiện đại. Vì vậy, bệnh nhân cần tham khảo ý kiến của các bác sĩ chuyên khoa hoặc thầy thuốc Đông y trước khi áp dụng. Đặc biệt là khi dùng cho bệnh nhân bị nặng, những người có cơ địa nhạy cảm như phụ nữ mang thai, trẻ em.
• Các bài thuốc từ bách thảo sương không cho kết quả ngay trong một sớm một chiều. Một khi đã quyết định sử dụng dược liệu này thì phải uống hay đắp thuốc trong một thời gian nhất định. 
• Người không có ứ trệ tránh dùng
• Bách thảo sương rất dễ bị nhầm lẫn với bồ hóng ( còn gọi là ô long vĩ ) – một thứ có màu đen hoặc nâu, không mịn. Cẩn thận tránh sử dụng nhầm dược liệu.

Tham khảo thêm

• Thạch Sùng – Vị thuốc quý trong đông y với nhiều công dụng
• Cây Thồm Lồm chữa bệnh gì? Cách dùng và kiêng kỵ
• Cây Mè Đất chữa bệnh gì? Dược tính và cách dùng