Hiện tượng trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh & cách trị

Trớ hay trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh là tình trạng thường gặp. Tuy nhiên, nếu không kịp thời khắc phục sẽ khiến bé dễ mắc các bệnh về đường hô hấp, viêm họng, ảnh hưởng hệ tiêu hóa, người gầy yếu, kém phát triển, xanh xao do thiếu hụt dinh dưỡng. Vậy trào ngược dạ dày ở trẻ sơ sinh là gì, nguyên nhân do đâu và cách trị thế nào?

Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh là gì?

Theo thống kê của Bộ y tế, ở Việt Nam có đến ⅔ trường hợp trẻ sơ sinh mắc phải tình trạng trào ngược dạ dày thực quản trong những tháng đầu đời. Đa phần các trường hợp đều tự khỏi sau 1 tuổi, nhưng cũng có nhiều trẻ gặp phải tình trạng này lâu hơn và xuất hiện các biến chứng nặng nề. Tuy nhiên, chỉ cần kịp thời phát hiện, có biện pháp điều trị, chăm sóc phù hợp thì có thể hạn chế được những rủi ro này cho trẻ.

Thực tế, trào ngược dạ dày ở trẻ sơ sinh là tình trạng xuất hiện bất thường trong cấu trúc cơ hoành hoặc do cơ vòng dưới thực quản thường xuyên giãn ra trong lúc dạ dày đang co bóp mạnh mã khiến thức ăn bị trào ngược lên. Khi trẻ sơ sinh bú hoặc nuốt thức ăn, thức ăn sẽ đi qua thực quản xuống dạ dày. Giữa thực quản và dạ dày có một số cấu trúc đặc biệt khiến cơ hoành đóng lại khiến thức ăn không bị trào lên khi dạ dày đang co bóp. Khi vị trí này xảy ra vấn đề sẽ dẫn đến hiện tượng trào ngược dạ dày thực quản.

Nguyên nhân trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh

Theo thống kê của tổ chức Y tế thế giới WHO, có hơn 50% trẻ khỏe mạnh 3 tháng đầu đời có tiền sử trào ngược dạ dày thực quản. Ở thời điểm khi bé 4 tháng tuổi con số này tăng lên 67% đến thời điểm 8 tháng tuổi có đến 85% trường hợp trẻ không còn gặp các triệu chứng này. Và sau thời điểm 1 tuổi, còn số này chỉ còn khoảng 5%. 

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, tình trạng này sẽ chuyển từ mức độ sinh lý sang bệnh lý ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của bé. Các nguyên nhân gây ra hiện tượng trào ngược dạ dày ở trẻ sơ sinh là:

1. Hệ tiêu hóa còn non nớt

 Trong những tháng đầu đời, hệ tiêu hóa của trẻ còn chưa phát triển hoàn thiện và rất nhạy cảm nên khả năng hấp thụ dưỡng chất trong sữa vô cùng hạn chế. Theo các bác sĩ, men lactase trong hệ tiêu hóa của trẻ chỉ hoạt động ở ngưỡng 70%, men pepsin là 50% và men enterokinase là 25%. Điều này khiến thức ăn không được tiêu hóa hiệu quả gây ra tình trạng trào ngược dạ dày thực quản.

2. Dạ dày chưa hoàn thiện

Trong giai đoạn này, dạ dày của trẻ nằm ngang và cao hơn dạ dày người lớn. Lẽ ra, khi thức ăn đi qua các cơ thắt ở hai đầu dạ dày chỉ mở ra  và đóng kín khi co bóp nhào trộn thức ăn. Tuy nhiên, do chưa hoạt động ổn định, chưa có sự đồng bộ của tâm vị và cơ môn vị khiến trẻ dễ bị ọc thức ăn ra ngoài sau khi ăn. Đây là nguyên nhân chính gây trào ngược dạ dày ở trẻ.

3. Do mẹ cho trẻ bú sai tư thế

Hầu hết các mẹ đều cho con bú theo bản năng và quán tính tức là đặt trẻ nằm để cho bú, nhất là vào ban đêm. Đây là tư thế khiến trẻ dễ nôn trớ, làm sữa hay trào ra ngoài khi có khe hở của cơ thắt thực quản. Bên cạnh đó, nếu quá trình bú, trẻ có nuốt hơi và được đặt nằm nghiêng bên phải hoặc nằm ngang cũng dễ bị trớ sữa. (Trớ sữa sau khi bú là hiện tượng trào ngược dạ dày sinh lý, nếu tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến bệnh lý. )

Triệu chứng trào ngược dạ dày ở trẻ sơ sinh 

Thông thường, với trường hợp trào ngược dạ dày sinh lý, bé chỉ có những biểu hiện như nôn trớ sau khi bú, bú kém hoặc không chịu bú. Hiện tượng này sẽ thuyên giảm sau khi bé lớn lên. Tuy nhiên, nếu kéo dài sẽ dẫn đến bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Lúc này, bé sẽ có những triệu chứng rõ rệt như sau:

• Miệng có mùi hôi dù đã được vệ sinh răng miệng kỹ
• Nghẹn, khó nuốt thức ăn, bú kém, ăn kém
• Nôn trớ nhiều đặc biệt là sau khi bú, sau khi ăn
• Nôn ói lượng lớn với các trẻ dưới 2 tháng tuổi
• Cáu kỉnh khi ăn, không muốn ăn
• Đau bụng, sụt cân
• Ợ hơi, ợ chua, ợ nóng
• Thường xuyên đầy hơi chướng bụng
• Miệng có vị chua hoặc đắng khiến bé ăn không ngon
• Ho, đau rát cổ họng kéo dài
• Tức ngực, đặc biệt là đặt bé nằm thấp, vặn mình hoặc đi ngủ
• Mắc một số bệnh lý về răng miệng do acid dạ dày trào ngược lên.

Tùy theo tình trạng bệnh mà bé sẽ gặp phải một số hoặc tất cả các triệu chứng trên. Lúc này nếu bố mẹ không kịp thời can thiệp sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của bé, tạo thêm áp lực cho phụ huynh.

Trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?

Có thể thấy, tình trạng trẻ sơ sinh bị trào ngược dạ dày khá nguy hiểm. Khi bố mẹ thiếu sự quan tâm, không kịp thời phát hiện và điều trị cho trẻ có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Bệnh lý tai mũi họng: Viêm xoang, viêm thanh quản, viêm tai giữa không rõ nguyên nhân, thường xuyên tái phát
• Chứng ngưng thở: Xảy ra với trẻ trào ngược dạ dày nặng, có thể ngưng thở lúc ngủ hoặc lúc thức. Trẻ trào ngược dạ dày rồi đột ngột trợn mắt, duỗi cứng, mặt tái nhợt, tím môi. 
• Ho mãn tính: Ho cả ban đêm lẫn ngày nhất là khi trẻ đang đùa giỡn, giảm đi khi ngủ hoặc khi trẻ yên tĩnh.
• Nhiễm trùng phổi: Gây ra tình trạng thở khò khè, hen phế quản không rõ nguyên nhân.
• Suy dinh dưỡng: Nôn ói nhiều, xuất hiện thường xuyên, có liên quan đến bữa ăn hoặc không khiến trẻ thiếu hụt dưỡng chất, chậm lớn.
• Nếu kéo dài sẽ khiến trẻ trớ sữa liên tục, kể cả khi không bú.

Điều trị trào ngược dạ dày thực quản sinh lý

Khi bé gặp phải hiện tượng trào ngược dạ dày sinh lý, để tình trạng này được cải thiện không phát triển thành bệnh lý, bố mẹ cần:

Thay đổi cách ăn

Khi tình trạng này mới xuất hiện, nghi ngờ là bị trào ngược dạ dày thực quản, bố mẹ có thể thay đổi cách ăn để cải thiện các triệu chứng bệnh. Nên thực hiện như sau:

• Với trẻ chưa ăn dặm (dưới 4 – 6 tháng tuổi)

Bố mẹ nên cho trẻ bú nhiều lần, tốt nhất là mỗi lần bú cách nhau 2 giờ, sau khi bú thì để trẻ đứng từ 10 – 20 phút. Cần bú đúng tư thế để không khiến bé nuốt hơi vào bụng hoặc trớ sữa do bị đặt nằm ngang. Nếu bé bú bình, trước khi cho bé dùng nên kích tia sữa xem đã phù hợp với bé chưa.

• Với trẻ ăn dặm

Bố mẹ cần chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ, tốt nhất mỗi lần ăn nên cách nhau từ 1.5 – 2 giờ/lần. Hạn chế ăn nhiều đồ ăn chứa chất béo, thường xuyên vỗ nhẹ bé trong quá trình ăn để tránh trớ sữa. Nếu trẻ nhạy cảm với protein, nên chọn sữa công thức protein phân hủy, hạn chế hiện tượng không dung nạp lactose ở trẻ. Bên cạnh đó, không nên cho trẻ bú quá nhiều mỗi lần hoặc ăn thức ăn quá đặc sẽ gây ra hiện tượng táo bón, giảm hấp thu hàm lượng canxi trong sữa. 

Thay đổi cách cho bú

Để tránh tình trạng sữa xuống quá nhanh, bố mẹ nên điều chỉnh tư thế bú cho trẻ phù hợp. Nên thực hiện như sau:

• Cho trẻ bú bầu vú bên trái trước, lúc này bé có thể nằm nghiêng bên phải do lượng sữa trong dạ dày còn ít
• Sau chuyển sang cho bé bú bên phải, lúc này dạ dày bé đã nhiều sữa, nên nằm nghiêng bên trái để tránh trớ sữa
• Không nên cho bú quá lâu, trung bình 10 phút bên đầu tiên và 20 phút cho bên thứ hai. Bú quá 30 phút sẽ khiến trẻ dễ nuốt hơi, chênh lệch thời gian bú, ghiền vú, thèm bú. 

Cho bú đúng cách

Khi bé bú bình, luôn giữ cho bình sữa hơi nghiêng về đầu núm vú cao su, không nên đặt bình sữa nằm ngang để tránh tình trạng bé bú hơi trong bình. Khi bé bú hết một bên ngực hoặc hết 50ml sữa trong bình, mẹ nên cho bé ngồi thẳng trên đùi, để người bé hơi ngả ra trước, dùng 1 tay đỡ cằm, tay kia vỗ nhẹ vào lưng để giúp bé ợ hơi.

Không nên để trẻ quấy khóc khi cho bú vì dễ gây ra tình trạng nuốt nhiều hơi, căng dạ dày. Nếu bé nuốt phải hơi, nên bế bé theo tư thế thẳng, ngực áp vào một bên ngực mẹ, mặt kê lên vai mẹ, rồi vỗ nhẹ lưng cho ợ hơi. Không cho bé bú nằm, không đặt bé nằm ngay sau khi bú, không đùa giỡn tâng bổng lên xuống vì dễ khiến bé trớ sữa. 

Kê cao đầu khi bé ngủ

Sau khi cho bú, mẹ cho bé đứng từ 10 – 20 phút. Nếu bé buồn ngủ, mẹ kê đầu bé cao hơn phần thân một tí. Đặt bé nằm nghiêng bên trái, kê gối hơi cao để hạn chế tình trạng trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ. 

Điều trị trào ngược dạ dày thực quản bệnh lý

Nếu trẻ mắc trào ngược dạ dày bệnh lý bố mẹ có thể:

Áp dụng phương pháp dân gian

Với trường hợp bé mắc trào ngược dạ dạ bệnh lý nhẹ, có thể áp dụng các bài thuốc dân gian để điều trị. Tuy nhiên, chỉ áp dụng cho trẻ trên 2 tuổi, không phù hợp với trẻ nhỏ hơn do dễ gây kích thích hệ tiêu hóa, ảnh hưởng đến sức khỏe của bé. Thường là:

• Sử dụng bạc hà: Lấy vài giọt dầu bạc hà với một muỗng canh dầu ô liu xoa bóp nhẹ nhàng vùng bụng bé. Thực hiện 2 lần/ngày, để thấy hiệu quả, khi thấy các triệu chứng biến mất thì ngừng hẳn.
• Sử dụng dầu dừa: Thêm nửa thìa cà phê dầu dừa nguyên chất vào đồ uống ấm hoặc ngũ cốc của bé. Ngoài ra, có thể cho hỗn hợp dừa và gừng thoa vào tay rồi xoa vào bụng để giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn. Dầu dừa có chứa acid lauric có tác dụng giống như sữa mẹ với trẻ sơ sinh giúp hệ tiêu hóa của bé hoạt động tốt hơn. 
• Sử dụng hoa cúc: Lấy nửa thìa cà phê hoa cúc khô hãm với nước nóng còn hơi ấm thì cho bé uống mỗi ngày. Hoa cúc có tính chất an thần, xoa dịu co thắt dạ dày hiệu quả.
• Massage bụng: Mẹ có thể dùng một ít dầu dừa hoặc dầu ô liu ấm xoa lên bụng bé rồi massage theo chiều kim đồng hồ, không thực hiện ngay khi bé vừa ăn xong. 

Thăm khám bác sĩ

Nếu áp dụng các phương pháp trên mà tình trạng nôn trớ của bé không cải thiện, bố mẹ nên nhanh chóng đưa trẻ đến bệnh viện thăm khám để được điều trị. Nếu nôn trớ chỉ là hiện tượng thoáng qua thì không đáng lo ngại, nhưng nếu rơi vào các trường hợp dưới đây thì nên đưa trẻ đi khám ngay:

• Nôn tiếp diễn, nôn bọt kèm theo nhiều triệu chứng khác
• Trẻ ho, nôn trớ, liên tục quấy khóc không chịu ăn
• Nôn nhiều, không tăng hoặc sút cân
• Ngưng thở khi ngủ, ngưng thở đột ngột, bỏ bú
• Da tái, tay lạnh, mắt trũng, bú vào lại nôn ra
• Nôn thường xuyên kể cả khi bé vặn người

Trên đây là một số thông tin về tình trạng trào ngược dạ dày thực quản ở trẻ sơ sinh. Nếu tình trạng này xảy ra ở trẻ dưới 1 tuổi, chỉ thoáng qua thì không có gì trở ngại, bố mẹ chỉ cần thay đổi cách ăn, tư thế bú của trẻ. Nếu hiện tượng nôn trớ xuất hiện liên tục, kéo dài nhất là sau 1 tuổi thì cần đưa trẻ thăm khám để tìm ra nguyên nhân và có biện pháp điều trị phù hợp.